Metin Kutusu:    MADENİ YAĞ ÜRETİMİ    Madeni yağlar motor gibi mekanik ekipmanlarda yağlama görevini yerine getiren petrol ürünleridir. Rafinerilerde madeni yağ üretimi bir seri işlem yapılmasını gerektirmektedir. Önce hampetrol ünitesinde elde edilen hafif fuel oil madeni yağ üretimi için özel tasarlanmış bir vakum kolonuna şarj edilir. Bu kolonda hafif fuel oil üretilecek madeni yağ bileşenlerinin özelliklerine göre kendi alt katmanlarına ayrılır. Bu alt katmanlar kendilerine tahsis edilmiş ara depolama tanklarında biriktirilir. Daha sonra her alt katman sırayla madeni yağ üretim sistemine sırayla şarj edilir. Madeni yağ üretiminin ilk basamağı Propan deasflting ünitesidir. Bu ünitede vakuk kolonunun en alt noktasından alınan vakum dip ürünü propan ve bütan karışımıyla temas ettirilerek içindeki madeni yağ özelliğine sahip olan hidrokarbonların propan bütan karışımı içinde çözünmesi sağlanır ve asfaltik yapıda olan kısmın ekstraksiyon yöntemiyle ayrışması sağlanır. Asfaltik yapıdaki ürün asfalt tanklarına gönderilir. Propan ve bütan içinde çözünmüş olan kısım ise solvent geri kazanım kısmında madeni yağ içinden ayrıştırılır. Hem geri kazanılan solvent yeniden kullanılmış olur, hem de madeni yağ özelliği olan hidrokarbonlar elde edilmiş olur. Madeni yağ üretiminin ikinci basamağı Furfurol Ekstraksiyon Ünitesidir. Bu üniteye vakum kolonundan elde edilen ara ürünlerle Propan Deasfalting ünitesinde elde edilen asfaltenleri giderilmiş yağ sırayla şarj edilir. Bu işlem sırasında madeni yağ hammaddesi furfurol denilen bir solventle temas ettirilir. Bu temas sırasında şarj içinde bulunan aromatik yapıda bulunan hidrokarbonlar ekstraksiyon yöntemiyle ayrıştırılır. Daha sonra solvent geri kazanım sisteminde furfurol hem madeni yağ içinden hem de extrat içinden geri kazanılır ve sisteme tekrar sirküle ettirilir. Extract daha sonra fuel oil tanklarına gönderilir. İçinden aromatik yapıdaki hidrokarbonlardan arındırılmış olan madeni yağ hammaddesi Wax Giderme ünitesine şarj edilir. Madeni yağ üretiminin üçüncü basamağı ise Wax Giderme Ünitesidir. Furfurol ünitesinden gelen şarj önce solventle karıştırılır ve iyi bir karışım sağlayabilmek amacıyla ısıtılır. Burada kullanılan solvent metil etil keton ve toluen karışımıdır. Şarj ve solvent karışımı daha sonra çok düşük sıcaklıklara kadar soğutulur. Soğuma sırasında şarj içinde bulunan wax filitrelerde tutulur. Filitreden geçen solvent ve madeni yağ karışımı solvent geri kazanım kısmına gönderilerek sistemde kullanılan solventin geri kazanılması sağlanır. Madeni yağ ise ferrofining ünitesine şarj edilir. Filitrelerde tutulan wax yine solventle yıkanarak solvent geri kazanım sistemine gönderilir. Bu kısımda solvent geri kazanılırken, wax ise depolama tanklarına gönderilir. Bu ürün çok iyi bir FCC ünite şarjıdır ve daha sonra FCC ünitelerinde benzin ve LPG’ye dönüştürülür. Madeni yağ üretiminin son kademesi ferrofining ünitesidir. Bu ünitede waxlarından arındırılmış olan şarj bir reaktör içinde hidrojenle reaksiyona sokularak rengi ve yağın oksidasyon stabilitesi ayarlanır. Reaktörden çıkan hidrojen ve madeni yağ soğutulduktan sonra su buharıyla sıyrılır ve vakum altında kurutularak madeni yağ ürün tankına gönderilir. Vakum kolonundan üretilen değişik özellikteki ara katmanlar ve propan deasfalting ünitesinden elde edilen asfalteni giderilmiş olan yağ sıra ile bu işlemlerden geçirildikten sonra ayrı ayrı tanklara alınır. Bu ürünler yapılmak istenen son madeni yağ özelliklerine göre gerekli oranlarda karıştırılarak satışa sunulur Genel Teknik Bilgiler Ham petrolden elde edilen yağlara madeni yağ veya makine yağı denir.Madeni yağlardan istenilen özellikler, madeni yağ içine karıştırılan katkı maddeleriyle elde edilir. Madeni yağlar Genel olarak, iki katı cismi birbirinden ayırmak ve sürtünme gücünü en aza indirerek kolay hareket etmesini sağlamak için kulla nılan maddeler. Yağlamanın Gereği ve Önemi Bir parçanın yüzeyi ne kadar hassas işlenirse işlensin, işlenen yüzeye bir büyüteç ile bakıldığında girinti ve çıkıntılar (pürüzler) görülür. Birbirine temas ederek hareket eden parçaların yüzeylerinde bulunan pürüzler, hareketi zorlaştırır. Harekete karşı zor lanma olayına sürtünme denir. Sürtünme sonucu parçalar hem ısınır ve hem de aşınır. Parçaların ısınması genleşmesine ve mekanik dayanımının azalmasına sebep olur. Birbirine temas ederek çalışan parçalar, yağlandıkları zaman sürtünen yüzeyler arasında yağ filmi meydana gelir. Yağ, parça yüzeyinde bulunan pürüzlerin arasına dolarak sürtünmeyi en aza indirir. Sürtün me en aza inince de aşınma ve ısınma da en aza iner. Yağ Bazları Mineral Yağlar Mineral yağlar yıllardır kullanılmakta olan klasik yağlardır. Yeraltındaki bildiğimiz petrolün distile edilmesinden sonra deterjan, viskozite geliştirici ve aşınma önleyici birtakım katkılar eklenmek suretiyle üretilirler. Fiyatları genelde ucuzdur ve ortalama bir performans sunarlar. Sentetik Yağlar Sentetik yağlar laboratuarlarda çeşitli kimyasal işlemler sonucunda kimyagerler tarafından üretilen yağlardır. Fiyatları mineral yağlara oranla daha pahalıdır ancak hem daha iyi performans, hem daha uzun süreli kullanım sunarlar. Termal dayanıklılıkları fazladır. Yağlama görevlerini daha uzun süreler yerine getirirler ve çok daha fazla sıcağa dayanabilirler. Yarı Sentetik Yağlar Yarı sentetik yağlar bu ikisinin karışımıdır ve hem fiyatları, hem de sundukları performans bu iki yağın arasındadır. Genellikle %70-80 mineral yağa %20-30 sentetik yağ karıştırılmak suretiyle elde edilirler. Viskozite ve Viskozite Endeksi Nedir? Viskozite basit şekliyle bir yağın kalınlığının ölçüsüdür. Belirli bir sıcaklıkta yağın ne kadar akıcı olduğunu göstermek için de Viskozite Endeksi kullanılır. Genellikle bir yağ kalınsa viskozitesi yüksek, ince ise viskozitesi düşüktür. Viskozite endeksi bize bir yağın ısıya maruz kaldığında ne kadar inceleceğini gösterir. Rakam ne kadar yüksekse, ısıya maruz kaldığında yağ o kadar az incelir. Rakam düşükse yağın viskozitesi düşük, yüksekse viskozitesi yüksektir. Viskozite endeksi aynı zamanda bir yağın belirli koşullar altında nasıl davranacağını da gösterir. Çok yüksek viskoziteli bir yağ (Ör: 50) özellikle düşük sıcaklıklarda motorun belirli kısımlarına ulaşamayabilir, hatta yüksek devirlerde silindir ile motor arasındaki film kopabilir. Çok düşük viskoziteli bir yağ ise (Ör:0) özellikle aşırı yüksek sıcaklıklarda çok fazla incelerek koruma özelliğini yitirebilir. Viskozite Dereceleri SAE (Society of Automotive Engineers) sınıflandırması: SAE sınıflandırması diğerlerinden farklı olarak yağı düşük ve yüksek ısılardaki viskozitesine göre sınıflandırır, dolayısıyla daha ayrıntılı olduğu söylenilebilir. SAE sınıflandırmasında derece "W" harfi ile ayrılan iki rakamdan oluşur. W, "winter" yani kış anlamındadır ve yağın düşük sıcaklıktaki viskozitesini gösterir. Örneğin 10W-40'taki "10W" gibi. Bu, aynı zamanda yağın baz viskozitesidir, yani polimer eklenmeden önceki asıl viskozitesi. Bu rakam ne kadar düşük olursa yağ o kadar ince olacağından, bu bize aynı zamanda yağın düşük ısılarda ne kadar akıcı olacağını ve motorun ne kadar kolaylıkla çalışacağını da gösterir. İkinci rakam yağın yüksek ısı viskozitesini verir. 10W-40'taki "40" gibi. Bu rakam ne kadar yüksekse, yağ sıcakken o kadar viskoziteli, yani kalın demektir. Aşağıda, tahmin edilen dış sıcaklığa göre seçim yaparken belirli viskozite aralıklarında örnekler verilmiştir;  API (American Petroleum Institute) Sınıflandırması: Sınıflandırma iki harf ile yapılır. İlk harf yağın benzinli (S) veya dizel (C) motorlardan hangisine uygun olduğunu, ikinci harf ise yağın aynı gruptaki performans değerini gösterir. Performans sınıflaması her iki grupta da A en düşük olmak üzere benzinli motorlar için A-J arası, dizel motorlar için ise C-F arası yapılır.  Eğer yağ kutunuzun üzerinde "API SJ/CF" şeklinde bir ibare varsa bu, yağın hem benzinli, hem de dizel tüm motorlarda kullanılabileceği anlamına gelir. ACEA (Association of European Car Manufacturers) Sınıflandırması: Sınıflandırma bir harfi takip eden bir rakam ile yapılır (A3 gibi). ACEA standardı iki kategoriye ayrılır. Birinci kategori yağın hangi motorda kullanılabileceğini açıklar:  Yağın performans seviyesini ise takip eden rakam belirler:  Örneğin A3 benzinli motorlar için yüksek performanslı bir yağı, A1 benzinli motorlar için ekonomi amaçlı bir yağı tanımlar. Madeni Yağlar ile ilgili terimler

AAMA:

 

(American Automobile Manufacturers Associatİon) Amerikan Otomobil Üreticileri Birliği

 

ACEA

 

(Association of European Automotive Manufacturers) Avrupa Otomotiv Üreticileri Birliği

 

Akış noktası

 

Bir yağın veya damıtılmış yakıtın, düşük çalışma sıcaklıklarında akma kabiliyetinin                                           gösterge si.Bu derece, sıvının önceden belirlenmiş koşullarda akışkan kalacağı en düşük ısıdır.Akma noktası düşürücü

Madeni yağın düşük sıcaklık etkisiyle akıcılığını kaybetmemesi için klorlanmış mum ile tenlerin bir araya getirilmesinden elde edilen yüksek molekül ağırlıklı metakrilat polimer.

Alkali

.

Madeni yağlarda asidi nötralize ederek asidik ve korozif aşınmayı önleyen bazik özellikte madde

 

 

Anilin noktası

 

Eşit miktardaki anilin ve hidrokarbon yakıtı veya ham yağın tamamen karışabileceği en düşük sıcaklık. Bir temel maddenin çözülmesini önlemek için kullanılan, hidrokarbon karışımlarının aromatik içeriğinin ölçüsü veya damıtılmış yakıtların setan değeri.

 

API

 

(American Petroleum Institute) Amerikan Petrol Enstitüsü

 

Baz değeri

 

Bir yağın bazlığını nötralize etmek için gerekli olan asit (perklorik veya hidroklorik) miktarı, KOH eşdeğerliğiyle ifade edilir.

Baz madde

Genelde rafine edilmiş petrolden veya seçilmiş bir sentetik malzemeden oluşan ve nihai yağ        ürünlerini oluşturmak için katkı maddeleriyle karıştırılan baz sıvı.

Baz yağ oranı

Yağ maliyet hesaplamalarında, yerine katkı paketi alınan baz sıvı miktarı.

 

Bazlar

Tuz ve su oluşturmak için asitlerle reaksiyona giren bileşimler. Alkaliler, suda çözülebilen ve petroldeki asit kalıntılarını temizlemek için kullanılan bazlardır. Yağ katkılarına, yakıtın yakılması veya yağın oksidasyonu sırasında oluşan asitlerin nötralize edilmesi için yağda çözülebilen bazlar eklenmiştir.

 

Beyaz yağ

 

 

Kozmetik ve ilaç gibi özel uygulama alanlarında kullanılan, çok rafine bir yağ ürünü.

 

 

BSI

 

(British Standards Institution) İngiliz Standartları Birliği

 

CMA

 

(Chemical Manufacturers Association) Kimyasal Üreticileri Birliği

 

COP

 

(Code of Practice) Pratik Kodlama

 

CRC

 

(Coordinating Research Council) Araştırma Koordinasyonu Konseyi

Çok dereceli yağ

 

Birden fazla SAE vizkozite derecesi sınıflandırma gereksinimlerini karşılayan ve tek dereceli bir yağdan daha geniş bir ısı aralığında kullanılabilen motor veya dişli yağı.

Çözücü rafine etme

 

Yağın oksiditeye direncini, vizkozite endeksini ve katkılara tepkisini arttırmak için, damıtılmış yağlardan reaktif bileşenlerin (doymamış hidrokarbonlar) ayrıştırılması için yapılan rafine etme işlemi

 

Çözünmezler

 

Kullanılmış yağlarda, toz, kir, aşınma partikülleri veya oksitlenme gibi nedenlerle oluşan kirletici maddeler. Çözünmezliklerini ölçmek için genelde pentan (petrolde bulunan uçucu gaz) veya benzen çözünmezleri olarak ölçülürler

 

Deterjan/Seyreltici

 

 

Bir deterjanla bir seyrelticiyi birleştiren katkı maddesi paketi.

 

 

DIN

 

 

(Deutsche Industrie Normen) Alman Endüstriyel Standartları

 

 

Dispersan katıklar

 

İlave edildikleri madeni yağ içinde düşük sıcaklık çalışma şartlarında tortu oluşumunu önleyen ya da geciktiren metal içermeyen külsüz katıklar.

 

EHD

 

Yağ tabakasının çok yüksek basınç altındaki sıkışmaya dayanıklı olmaması nedeniyle, çiftli parçaların elastiki deformasyona uğradığı, devirli elemanlardaki yüksek birim yükleri ve hızları ile belirlenen bir yağ rejimi

 

EOLCS

 

 

(Engine Oil Licensing and Certification System) Motor Yağlan Lisans ve Belgeleme Sistemi

 

EP aşırı basınç katıkları

Relatif hareket eden yüzeylerde metalin metale temasını önlemek amacıyla yağlara eklenerek, film dayanıklılığını ve yük taşıma kapasitesini artıran katıklar

 

Görülen Vizkozite

 

 

Belirli sıcaklık ve makaslama hızı şartlarında, Newton teorileri dışındaki sıvıların vizkozitesinin

ölçüsü.

 

 

 

GRES

 

 

Bir akışkan yağlayıcı ile kalınlaştırıcının karışımından oluşan, kıvamı katıdan yarı akışkana

kadar değişen madde.

 

 

HDDEO

 

 

(Heavy Duty Engine Oil) Ağır Hizmet Dizel Motor Yağları

 

 

Hidrodinamik yağlama

 

 

Yağ filminin kalınlığının 6000 Angstrom'dan fazla olduğu yağlama (kalın film yağlaması).

 

 

Hidrostatik yağlama

 

 

Yağ filminin kalınlığı 6000 Angstrom'dan az olduğu yağlama (ince film yağlaması).

 

 

ILSAC

 

(International Lubricant Standardization & Approval Commission) Uluslararası Madeni Yağ Standardizasyon ve Onay Komisyonu

 

ISO

 

 

(International Organizatİon for Standardization) Uluslararası Standardizasyon Organizasyonu

 

 

İşlenmiş penetrasyon değeri

 

 

Bir gresin standart bir gres işleyicisinde belirli bir miktar dövülüp islendikten sonraki kıvam

derecesi.

 

 

JAMA

 

 

(Japan Automobile Manufacturers Association) Japon Otomobil Üreticileri Birliği

 

 

JASO

 

 

(Japan Automobile Standarts Organizatİon) Japon Otomobil Standartları Organizasyonu

 

 

JIS

 

 

(Japanese Industrial Standards) Japon Endüstriyel Standartları

 

 

JSAE

 

 

(Society of Automotive Engineers, Japan) Japon Otomobil Standartları Organizasyonu

 

 

Kanama (Bleeding)

 

Stoklama sırasında gresin yağ bileşenin ayrılması.

 

Kalınlaştırıcılar

 

Yağı grese dönüştüren ve gresin pek çok önemli özellik ve performans karakteristiklerini

kontrol altında tutan maddeler.

 

Karıştırıcı

 

Su ve yağın dayanıklı bir karışım veya sübye oluşturmasını destekleyen katkı maddesi.

 

 

Katalitik konvertör

 

1975’den beri, araç emisyonu kontrol sistemlerinin önemli bir parçası. Oksitlendirici konvertörler, egzoz gazlarını hidrokarbonlar ve karbonmonoksitten (CO) arındırırken, azaltıcı konvertörler nitrojen oksit (Nox) emisyonlarını kontrol ederler. Her ikisi de yakıt veya yağdaki kurşun bileşenlerinden "zehirlenebilecek" soy metalden (platin, paladyum veya rodyum) katalizörler kullanır.

 

Katık

Başlangıçta madeni yağda bulunmayan ya da belli bir miktarda yer atan, yağlara istenen bazı özellikleri kazandırmak, yağların mevcut özelliklerini geliştirmek, istenmeyen bazı özelliklerini en aza indirmek ya da yok etmek amacıyla eklenen maddeler

Katık stabilitesi

 

Katıkların kullanım ve depolama esnasında performanslarını koruyabilme yeteneği.

 

Kavitasyon

 

Hareket halinde yağın kaplaması gereken yüzeyi geçici olarak kaplayamaması.

 

Kinematik viskozite

 

Görünür viskozitenin yoğunluğa bölünmesi ile elde edilen "stoke" birimli değer.

 

Kömür (karbon) kalıntısı

.

Bir yağ kontrol altındaki şartlarda yüksek ısıya maruz bırakıldıktan sonra geride kalan

kömürümsü madde

 

Köpük önleyiciler

 

Yağın havadan kolayca ayrılması ve köpürmemesi için kullanılan katıklar

 

Metal pasivatörler

 

Metalin hava, yağ ve diğer maddelerle kimyasal reaksiyona girmemesi için madeni yağa

eklenen katıklarlar

 

Motor yağının incelmesi

 

Yanmamış yakıtın üst karter yağını kirleterek, vizkoziteyi ve parlama noktasını azaltması. Bu durum, parçaların aşındığı veya yakıt sisteminde ayar bozukluğu olduğu anlamına gelebilir.

 

MSDS

 

(Material Safety Data Sheets) Malzeme Güvenlik Bilgi Formları

 

Mutlak viskozite

 

Akışkanın akmaya karşı gösterdiği direnç (Kayma geriliminin kayma oranına bölümü sonucu

"poise" birimli değer

 

 

NALSAS

 

(North American Lubricant Standardization & Approva I System) Kuzey Amerikan Madeni Yağ Standardizasyon ve Onaylama Sistemi

 

Nötr yağ

.

 

En çok kullanılan otomobil ve dizel yağlarının temelidir ve vakum damıtmada en üst

tabakadan alınırlar

NLGI

(National Lubricating Grease Institute) Milli Yağlama Gresi Enstitüsü (Gresleri işlenmiş penetrasyon değerlerine göre sınıflandırır.)

 

NMMA

 

 

(National Marine Manufacturers Association) Milli Deniz Taşıtları Üreticileri Birliği

 

 

NVMA

 

 

(National Vehicle Manufacturers Association) Milli Taşıt Üreticileri Birliği

 

 

OEM

 

 

(Original Equipment Manufacturers) Orijinal Ekipman Üreticileri Birliği

 

 

Otomatik şanzıman sıvısı

 

 

Motorlu araçlardaki hidrolik şanzımanlar için sıvı.

 

 

Parafin

 

 

Ham parafin yağından elde edilen ve yüksek oranda doymuş hidrokarbonlar içeren bir cins akaryakıt. Genelde soğuk akış problemlerine yol açtığı düşünülmektedir.

 

Parlak yağ

 

Mamül karışımlarda, tabaka direncini arttırmak, aşınmayı önlemek ve yağ tüketimini azaltmak için kullanılan, düşük akışkanlıklı, ağır bir tortulu yağ maddesi. Genellikle, vizkozite düzeyi olan 210 °F’da SUS veya 100°C’da cSt şeklinde tanımlanır.

 

Parlama noktası

 

Bir sıvının, devamlı şekilde yanmadan önce (ateş noktası), ani yanmayı (bir parlama) destekleyeceği minimum ısı. Parlama noktası, bir akaryakıtla ilgili yangın ve patlama tehlikelerini belirleyen önemli faktörlerden biridir.

 

Pas önleyici katık

 

Makine içine sızan rutubet ve suyun pas yapmasını önlemek amacıyla madeni yağa eklenen

polar organik bileşik.

PPD

 

Akma noktası düşürücü katıklar (madeni yağın akma noktasını düşürerek düşük sıcaklıklarda katılaşmasını önleyen polimerik maddeler)

 

SAE

 

(Society of Automotive Engineers) Otomotiv Mühendisleri Birliği

 

Sentetik yağ

 

Planlı ve öngörülebilir özelliklerdeki bir bileşim yaratmak için belirli bir kimyasal bileşime sahip reaktif maddelerden üretilen yağ ,

 

Siyah yağlar

 

Açık dişliler ve çelik kablolar için kullanılan ve ekstra katkı sağlayan, asfaltlı materyaller içeren

yağlar

SSI

Bir vizkozite düzenleyicinin, bir yağın, motor çalışmasına veya özel test koşullarına maruz

kaldığındaki yüzde kinematik vizkozite kaybına olan katkısının ölçüsü.

 

TBN

 

Toplam Baz Numarası (madeni yağdaki alkali madde miktarını belirten, mgKOH/g birimli değer). Motorin kükürt içerdiğinden dizel motor yağlarının TBN değeri önemlidir.

 

Temas aşınması

 

Metalin metale temas etmesiyle oluşan ve lokal kaynak veya yüzeyin parçalanması ile görülen aşınma.

 

VI

 

Viskozite indeks geliştirici katıklar (sıcaklık değişiminin yağ viskozitesi üzerindeki etkisini azaltan, yağda eriyebilen organik polimerler)

Vizkozite

Bir yağın akma yeteneğinin ölçüsü. Bir yağın SAE derecesi, vizkozitesini belirtir ve bu temelde 10. derece bir yağ, 20. derece bir yağdan daha az yapışkandır. En genel kinematik vizkozite birimi, stoke’dur (St), ama bu yüksek bir değer olduğu için en sık kullanılan birim centistoke’dur (cSt). Kinematik vizkozite normalde 40 veya 100 derece sıcaklıkta ölçülür.

 

Vizkozite düzenleyici

 

Bir yağın vizkozitesinin ısı ile değişmeye yatkınlığını azaltan, genelde yüksek moleküler ağırlıklı bir polimerden oluşan yağ katkısı

Yoğunluk

 

Birim hacim başına düşen kütle